TSH یا Thyroid Stimulating Hormone هورمونی است که از غده هیپوفیز در مغز آزاد شده و بر روی سلول‌های غده تیروئید (در ناحیه گردن) اثر گذاشته و باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئیدی (یعنی T4 و T3) می‌شود. افزایش یا کاهش TSH می‌تواند نشان‌دهنده‌ی بیماری‌های غده‌ی تیروئید یا هیپوفیز باشد. در ادامه به بررسی علل افزایش و کاهش TSH، تفسیر آن در کنار T4 و T3 می‌پردازیم و به سؤالات شما پیرامون آزمایش تیروئید پاسخ می‌دهیم.

TSH در آزمایش خون چیست؟

همانطور که گفته شد، TSH مخفف Thyroid Stimulating Hormone می‌باشد که تحت تاثیر هورمون TRH، از غده هیپوفیز در مغز آزاد شده و بر روی غده‌ی تیروئید اثر می‌گذارد و باعث افزایش فعالیت غده تیروئید و افزایش تولید‌ هورمون‌های تیروئیدی نظیر T4 و T3 می‌شود (مشاهده آناتومی غده تیروئید).

مقدار نرمال TSH در آزمایش خون

میزان طبیعی TSH در خون بین ۰٫۴ تا ۴ (mU/L) است. مقادیر بیشتر از ۴ را بطور کلی بیشتر از حد نرمال و مقادیر کمتر از ۰٫۴ را کمتر از میزان نرمال در نظر می‌گیرند. البته در منابع مختلف و بر اساس کیت‌های آزمایشگاهی ممکن است این مقدار اندکی کم‌تر یا بیشتر در نظر گرفته شود. در مقالاتی که منتشر شده‌اند توصیه به چک TSH به تنهایی برای بررسی بیماری‌های تیروئیدی شده است.

علت افزایش TSH در خون

افزایش TSH در خون می‌تواند علل زیادی داشته باشد. بطور کلی سطح TSH توسط ۲ هورمون تنظیم می‌شود.

1. هورمون TRH: این هورمون از غده هیپوتالاموس تولید شده و بطور مستقیم بر غده هیپوفیز اثر می‌گذارد و باعث افزایش تولید TSH از این غده می‌شود.
2. هورمون‌های T4 و T3: این هورمون‌ها از غده‌ی تیروئید آزاد شده و با اثر بر غده هیپوفیز باعث مهار تولید TSH از این غده می‌شوند.

بنابر آنچه که گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت که افزایش TSH می‌تواند به دلیل افزایش TRH یا به دلیل کاهش T4 و T3 رخ دهد. همچنین ممکن است غده‌ هیپوفیز بصورت اولیه و کاملا مستقل شروع به افزایش تولید TSH کند. این اتفاق معمولا به دلیل تومور‌‌های خوش‌خیم (آدنوم) هیپوفیز رخ می‌دهد.

در صورتی که غده‌ی هیپوتالاموس پرکار شود (مثلا به دلیل وجود تومور یا آدنوم)، میزان تولید TRH افزایش می‌یابد و به دنبال آن تولید TSH نیز زیاد می‌شود.

اگر به دلیل کم‌کاری تیروئید میزان هورمون‌های T4 و T3 کاهش یابند، اثر مهاری آن‌ها بر غده هیپوفیز کم شده و باعث افزایش تولید TSH از این غده می‌شوند و میزان TSH خون افزایش می‌یابد.

همچنین اگر بیماری تحت درمان با داروی لووتیروکسین باشد و خودسرانه مصرف دارو را کاهش دهد یا قطع کند، هورمون TSH تحریک شده و مقدار آن افزایش می‌یابد.

شایع‌ترین علت افزایش TSH

هرچند که پرکاری هیپوتالاموس و یا تومور‌های هیپوفیز می‌توانند باعث افزایش تولید TSH شوند، اما این اختلالات بی‌نهایت نادر هستند. شایع‌ترین علت افزایش TSH، کم‌کاری تیروئید است که کاهش تولید هورمون‌های T4 و T3 از غده‌ تیروئید باعث افزایش تولید TSH می‌شوند.

علت کاهش TSH در آزمایش خون

همانطور که گفته شد، تولید هورمون TSH تحت تاثیر هورمون‌های هیپوتالاموس (TRH) و هورمون‌‌های تیروئیدی (T4 و T3) است. بنابراین کاهش تولید TSH می‌تواند به دلیل اختلال غده هیپوتالاموس و کاهش TRH و یا افزایش هورمون‌های تیروئیدی (T4 و T3) باشد. همچنین ممکن است غده هیپوفیز به دلیل تومور‌های غیرعملکردی و یا در اثر اختلال در خون‌رسانی (سندرم شیهان)، تخریب شود و تولید TSH مختل شود.

همچنین اگر بیماری تحت درمان با داروی لووتیروکسین باشد و خودسرانه مصرف دارو را زیاد کند، هورمون TSH سرکوب شده و مقدار آن کاهش می‌یابد.

شایع‌ترین علت کاهش TSH

هرچند که تومور‌‌های هیپوتالاموس و هیپوفیز می‌توانند از علل این اختلال باشند اما بی‌نهایت نادر هستند. شایع‌ترین علت کاهش این هورمون، پرکاری غده تیروئید است که با افزایش تولید T3 و T4، تولید TSH سرکوب می‌شود و مقدار آن کاهش می‌یابد.

تفسیر آزمایش تیروئید

افزایش TSH و نرمال بودن T4

به این حالت کم‌کاری تیروئیدی تحت بالینی (ساب‌کلینیکال) گفته می‌شود. در این افراد معمولا TSH بین ۵ تا ۱۰ می‌باشد اما T4 طبیعی است. این افراد در آینده دچار کم‌کاری تیروئیدی بالینی می‌شوند بطوری که TSH بیشتر از گذشته افزایش یافته و T4 نیز از میزان طبیعی کمتر می‌شود.

افزایش TSH و پایین بودن T4

این افراد دچار کم‌کاری تیروئیدی بالینی شده اند و باید تحت درمان با لووتیروکسین قرار گیرند.

افزایش TSH و بالا بودن T4

همانطور که گفته شد، هورمون T4 باید باعث سرکوب TSH شود اما در این افراد این اتفاق رخ نداده و TSH بدون توجه به T4 افزایش یافته است. این بیماران معمولا دچار اختلال در هیپوفیز یا هیپوتالاموس هستند. (تومور‌های خوش‌خیم هیپوفیزی).

کاهش TSH و نرمال یا بالا بودن T4

این افراد معمولا دچار پرکاری غده‌تیروئید هستند و باید تحت درمان قرار گیرند.

کاهش TSH و پایین بودن T4

این افراد معمولا دچار اختلال در هیپوتالاموس یا هیپوفیز هستند و به دلیل تخریب این غده‌ها، میزان تولید TSH و به دنبال آن میزان تولید T4 کاهش یافته است.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد، TSH از غده هیپوفیز تولید می‌شود و با اثر بر غده تیروئید باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. افزایش یا کاهش TSH با عملکرد غده تیروئید رابطه معکوس و با عملکرد غده هیپوفیز و هیپوتالاموس رابطه مستقیم دارد.